Wanneer je door het Nederlandse landschap fietst, zie je in de verte de kerktoren van het volgende dorp. Een perfect ijkpunt van hoever je nog met wind tegen door de polder moet fietsen. In veel dorpen in Nederland, hoe klein ook, staan meerdere kerkgebouwen. De oudere gebouwen reiken met de torens hoog naar de hemel. De steden hebben vaak de Grote Kerk ergens in het centrum staan en vele kleine kerken verspreid door de stad. De kerkklokken geven ieder halfuur de tijd aan. Tijdens het winkelen is die toren juist een handig herkenningspunt om je op te oriënteren als je in een stad loopt waar je de weg niet goed weet.

Klokgelui op zondagochtend geeft aan dat de dienst gaat beginnen. Ook bij bruiloften, begrafenissen en andere rituele handelingen worden de klokken geluid. Nu is dat vanzelfsprekend, maar na de Reformatie mochten katholieken in Nederland twee eeuwen lang niet overal kerken bouwen of hun klokken luiden.

Het kerkgebouw was dé manier waarop dorpen en steden konden laten zien hoe rijk ze waren én dat hun kerk beter was dan die van de buren. Hoe mooier de ramen en hoe hoger de toren, des te rijker de stad of het dorp. Het is te vergelijken met de manier waarop steden nu wolkenkrabbers bouwen als blikvanger. Het is een kwestie van aanzien. Ook bij de Essalam moskee speelde dat een rol.

Aan het einde van de jaren zestig van de vorige eeuw had Nederland extra arbeidskracht nodig. Nederland ging toen arbeidskrachten werven in verschillende landen rond de Middellandse Zee. Mannen van daar kwamen hier werken. Zij werden gastarbeiders genoemd. Hun families bleven in het land van herkomst achter. Na jarenlang gescheiden te hebben geleefd begonnen deze mannen hun familie naar Nederland over te laten komen. Veel van de mensen die hierheen kwamen waren moslim. Zij wilden graag hun geloof belijden. Omdat er in Nederland nog geen moskeeën waren namen moslims oude kantoorpanden, wijkcentra en soortgelijke ruimtes in gebruik als moskee. Deze moskeeën werden vanaf de straat niet herkend als moskee maar hadden wel die functie.
Het is niet zo dat moslims voor het eerst in Nederland kwamen met de komst van gastarbeiders. Sinds de 16e eeuw zijn er handelscontacten tussen Nederland en islamitische delen van de wereld, waardoor moslims sinds die eeuw al in Nederland aanwezig zijn. Daarnaast was Nederland tot 1949 de baas in het grootste islamitische land, het gekoloniseerde Indië (nu Indonesië). Toch werd de eerste moskee pas in 1955 gebouwd, in Den Haag.

De eerdere versie van de Essalam moskee in Rotterdam was een oud gebouw, bedompt en klein. Het gebeurde regelmatig dat mensen tijdens het vrijdaggebed of op speciale feestdagen buiten in de kou moesten bidden. In 2010 had de gemeenschap genoeg geld en mogelijkheden om een échte moskee te bouwen. Na veertig jaar konden ze eindelijk een gebouw neerzetten waar ze trots op waren. In hun euforie riepen de gelovigen dat ze ‘de grootste moskee van Europa’ zouden krijgen. Tijdens de bouw keken buurtbewoners in de wijk Feijenoord vanuit hun flatje bedenkelijk naar buiten. “Die torens reiken hoger dan de lichtmasten van De Kuip,” werd gezegd. Deze twee uitspraken gingen als een lopend vuurtje rond op sociale media en werden opgepikt door de kranten. Ineens was de Essalam moskee in Rotterdam de grootste van Europa! Voor diehard Feyenoordfans was het noemen van De Kuip olie op het vuur. Alles is prima, maar van De Kuip blijf je af! Nog voordat de moskee in gebruik werd genomen waren allerlei partijen boos.
De buurtbewoners maakten zich zorgen om het straatbeeld en het type mensen dat op zo’n grote moskee zou afkomen. Bewoners die al hun hele leven in de wijk woonden hadden de buurt zien veranderen. Rotterdammers en andere Feyenoordfans vielen over de vergelijking met hun Kuip. Voor hen was er niets heiliger dan het heilige gras.

Maar ook moslims waren boos. Zij voelden zich niet welkom in Rotterdam en daarmee in de Nederlandse samenleving. Terwijl Nederland een land is dat zichzelf prijst om zijn vrijheid en tolerantie. Ze maakten toch al jaren deel uit van Nederland? Ook zij hadden het land toch weer helpen opbouwen na de Tweede Wereldoorlog? Dat Nederland spreekt nu in de media over ‘monstermoskee’ en ‘de grootste moskee van Europa in het afvoerputje van ons land’. Daarmee bedoelden de media de wijk in Rotterdam waar de moskee staat. Dit alles gebeurde terwijl de architect Wilfried van Winden bij het ontwerpen een gebouw in gedachten had dat symbool stond voor vrijheid, pluriformiteit en een open samenleving.

Ondertussen is de Essalam moskee al een aantal jaren in gebruik. De buurtbewoners zijn eraan gewend geraakt. Wanneer je een wandeling door de wijk maakt, valt meteen op dat de flatgebouwen hoger zijn dan de minaretten van de moskee. Ook de lichtmasten van De Kuip blijken na meting een paar meter hoger te zijn. Op wedstrijddagen lopen de Feyenoordfans in hun rood-wit-zwarte kleding in groten getale over het spoorviaduct naar De Kuip. Vanaf het viaduct kijken ze uit op de moskee. De fans zingen en praten over voetbal, álle fans. Christenen, moslims, atheïsten, het maakt niet uit, want Feyenoord speelt en ze zijn állemaal op weg naar dezelfde heilige tempel.

En de grootste moskee van Europa? Die staat toch in Moskou (of toch niet?). De grootste van West-Europa dan? Die staat volgens de bronnen in Keulen, Londen, Rome en Rotterdam. Waar staat de grootste moskee dan? De top 10 van de grootste moskeeën staan niet in Europa. De grootste in Mekka kan vier miljoen gelovigen huisvesten. Vier miljoen! De Essalam moskee ongeveer vijftienhonderd. Over het algemeen wordt gezegd dat de Essalam moskee wél de grootste moskee van Nederland is, al is dat ook weer afhankelijk van hoe deze term gebruikt wordt. Gaat het om de grootte van het gebouw, of om de capaciteit? Ter vergelijking: de grootste kerk van Nederland (qua zitplaatsen, niet qua oppervlakte) in Opheusden, Gelderland, heeft plaats voor ruim achtentwintighonderd mensen. Groot… het is een kwestie van wie je spreekt.