• Meervoudig kerkgebruik
  • Religieuze en niet-religieuze gebruikers
  • Religie en kunst
• Perspectiefwisseling
• Inleven in een ander
• Dialogisch gesprek

Een rollenspel wordt in Het didactische werkvormenboek (Hoogeveen & Winkels, 2006, p. 190) omschreven als: “een vorm van spontaan handelen, onder opzettelijk bedachte omstandigheden. Leerlingen spelen een situatie uit de werkelijkheid, waarbij ze een bepaalde rol hebben en trachten zich in te leven in de persoon die ze spelen”. Het gebruik van een rollenspel zorgt ervoor dat leerlingen een situatie vanuit verschillende perspectieven onderzoeken. Wanneer een rollenspel tegen het licht gehouden wordt van de perspectiefgerichte benadering die ontwikkeld wordt door Expertisecentrum LERVO (Bollemaat, Davidsen, van Dijk, & van der Meer, 2021), werken leerlingen in meer of mindere mate aan de volgende perspectieven:

• zingevingsperspectief
• vergelijkend perspectief
• individueel perspectief
• institutioneel perspectief
• maatschappelijk perspectief
• persoonlijk perspectief (indirect)

Afhankelijk van de situatie die uitgewerkt wordt, kunnen het historische perspectief en het handelingsperspectief ook aan bod komen.

Opbouw van een rollenspel

Het didactische werkvormenboek hanteert onderstaande opbouw en voorbereiding voor een rollenspel (Hoogeveen & Winkels, 2006, pp. 190-191). Wanneer bij Omstreden Zaken gebruikt gemaakt wordt van het rollenspel als vakdidactische werkvorm, is het betreffende onderwerp uitgewerkt via onderstaand schema.

Stap	Omschrijving	Docent	Leerling(en)
1	Vaststellen leerdoel(en) Denk aan: bewustwording, inzicht ontwikkeling, inleving, oplossingsgericht zoeken, dialoog.	Voorbereiding	x
2	Ontwerpen spelsituatie a) Beschrijving b) Vaststellen rollen c) Bedenken opdrachten voor rollen (en toeschouwers) d) Voorbereiding van de les	Voorbereiding	x
3	Introductie in de klas Denk aan: waarom, inhoud, procedure, opstelling spelers.	Klassikaal frontaal	Actief luisteren
4	Instructie en voorbereiding a) Waar gaat het over? b) Hoeveel rollen? c) Situatiebeschrijving d) Rol niet-spelende leerlingen e) Voorbereiding voor de rollen	Uitleggen Coachen	Actief luisteren Voorbereidende opdrachten uitvoeren Oefenen
5	Spelen van het rollenspel Op gang brengen is eventueel mogelijk, afhankelijk van de ervaring van de leerlingen. Het is zaak om niet snel in te grijpen als docent, maar om het spel te laten gebeuren.	Coachen	Actieve participatie
6	Nabespreking Liefste meteen na het spelen. Is ook bedoeld om stoom af te blazen. Denk aan: spel verloop, gemiste kansen, alternatieve mogelijkheden.	Gespreksleider	Actieve participatie
7	Evaluatie Controleren of leerdoel behaald is.	Gespreksleider	Reflecteren

Ontwerpen spelsituatie

a) Beschrijving

We gaan uit van de volgende denkbeeldige setting…

Op de plek van de Grote Kerk in Warmermeer staat al bijna 1000 jaar een kerk. De houten versie is twee keer afgebrand, voordat begonnen werd met de bouw van een stenen kerk. Decennialang is aan de kerk gebouwd. De bouw van de kerk, zoals deze nu nog steeds is, werd afgerond in 1638. Vanaf dat moment moest het indrukwekkende gebouw onderhouden worden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de zijkant ingestort. In de jaren 50 van de 20^e eeuw hebben de geloofsgemeenschap en de inwoners van Warmermeer samen gestreden voor het behoud en de restauratie van de kerk. In de jaren 80 liep het aantal de actieve leden van de geloofsgemeenschap terug en kon de kleiner geworden groep het onderhoud van de kerk niet meer bekostigen. De kerk werd eerst aan de gemeente verkocht, met in de koopvoorwaarden dat de geloofsgemeenschap altijd de kerk zouden kunnen blijven gebruiken voor hun erediensten en vieringen. Eind jaren 90 is de kerk doorverkocht aan een kunstenaarscollectief, met dezelfde voorwaarden in het contract. Het kunstenaarscollectief vindt de geschiedenis, de sfeer en het gevoel van de kerk geweldig en zij spelen daarop in. Ze willen de kerk gebruiken voor rondleidingen door het gebouw, experimentele exposities, gewaagde tentoonstellingen, concerten, poëzieavonden en filmvertoningen.

Het kunstenaarscollectief hecht grote waarde aan het feit dat de geloofsgemeenschap nog steeds gebruik maakt van de kerk. Zij zien het alsof daardoor de kerk nog ‘leeft’. Ze overleggen daarom altijd met de vertegenwoordigers van de geloofsgemeenschap, maar laten daarbij wel blijken dat zij eigenaar van het gebouw zijn. Dit geeft wel eens wat wrijving. Naast de geloofsgemeenschap heeft het collectief ook rekening te houden met buurtbewoners die zich hebben verenigd in een belangengroep voor de kerk. Die zijn bang dat de kunstenaars de integriteit van het gebouw aantasten én ze zijn bang voor de reputatie van de buurt. In de afgelopen jaren hebben de gewaagde exposities en tentoonstellingen al best wat publiciteit gehad en niet iedereen in de buurt is hier blij mee. De gemeente daarentegen ziet dat het collectief een gat in de markt heeft gevonden, waardoor mensen speciaal voor de kerk naar Warmermeer komen. Zolang er respectvol omgegaan wordt met het gebouw én de geloofsgemeenschap gebruik kan blijven maken van delen van de kerk, dan ziet de gemeente alleen maar voordelen.

Maar nu wil het collectief een nieuwe tentoonstelling in huis halen, gecombineerd met verschillende concerten en poëzieavonden. Anders dan de tentoonstellingen in voorgaande jaren wordt ook de buitenkant van het kerkgebouw bij de tentoonstelling betrokken. Het kunstenaarscollectief wil hier verder niet veel over kwijt, maar geeft wel aan dat de kerk spectaculair getransformeerd gaat worden.

De titel van het geheel: (BE)LEEF! Bekijk de poster hieronder. Dit is de enige uitleg die tot nu toe naar buiten is gebracht, omdat het kunstenaarscollectief het verrassingselement belangrijk vindt. De gemoederen lopen hoog op en de gemeente krijgt steeds meer berichten van mensen die de tentoonstelling (BE)LEEF willen tegenhouden.

De geloofsgemeenschap is alvast vertrouwelijk geïnformeerd over één onderdeel. Dat gaat over een object in het hoogkoor. Het hoogkoor is waar de geloofsgemeenschap gewend is avondmaal te vieren, een belangrijk onderdeel van hun kerkdienst. In het hoogkoor komt een onderdeel dat gaat over het beleven van de aarde die vergaan is: ‘post-antropoceen’, met de geur van rottende bladeren en dode vis. Dat valt te beleven door een doorzichtige plastic ronde bal in te gaan met de tekening van bloeddoorlopen aderen. Het lijkt op een oogbol uit een biologieboek. Vanuit die bol beleeft de toeschouwer van dichtbij het rotten van de planeet. Het kunstenaarscollectief wil dit persé in het hoogkoor, omdat dit een centraal punt in de kerk is. De kerk is, volgens hen, groot genoeg om ergens anders het avondmaal te vieren. Ondanks dat de ‘post-antropoceen beleving’ in een afgesloten bal zit, bestaat de mogelijkheid dat de geur elders in de kerk ook te ruiken is.

De gemeente besluit een bijeenkomst te organiseren, voor alle belangengroepen samen. Iedereen kan een zegje doen. Het doel is om samen tot een oplossing te komen voor de geplande tentoonstelling. De gemeente is vooral betrokken vanwege de protesten van de buurt op de ingrepen aan de buitenkant van de kerk: dat schaadt het dorpsgezicht en is in conflict met de cultureel-christelijke waarde van het gebouw.

b) Vaststellen rollen

• Kunstenaarscollectief
• Vertegenwoordigers van de geloofsgemeenschap
• Gemeente
• Buurtbelangengroep Grote Kerk

c) Bedenken opdrachten voor rollen (en toeschouwers)

Voor alle rollen geldt:

• Kies 2 woordvoerders uit die tijdens het rollenspel de leiding hebben van jullie groep;
• Lees van Omstreden Zaken thema ‘Jouw Kerk, Mijn Kerk’:
  • Een Stormachtige Geschiedenis
  • Samenwerking in de praktijk
• Bespreek binnen de groep welke argumenten jullie uit de teksten kunnen halen voor jullie perspectief op het probleem in Warmermeer;
  • Het kunstenaarscollectief: Bedenk enkele voorbeelden van wat er te beleven valt tijdens (BE)LEEF en hoe de andere partijen hierop zullen reageren;
  • Andere partijen: wat verwachten jullie van (BE)LEEF en waarom zijn jullie daarop tegen?
• Beantwoord als voorbereiding onderstaande punten:
  • Wat is in eerste instantie jullie standpunt over (BE)LEEF?
  • Welke argumenten hebben jullie om jullie standpunt te bekrachtigen?
  • Welke informatie hebben jullie van de andere belangengroepen nodig om jullie standpunt bij te draaien?
  • Tot welke concessies zijn jullie bereid? En wat willen jullie daarvoor in ruil?

d) Voorbereiding van de les

• Materiaal Omstreden Zaken klaarzetten/uitprinten;
• Eventueel een presentatie maken, waarin je de situatie in Warmermeer beeldend neerzet;
• Bedenk hoe je het lokaal wilt hebben staan.

Introductie in de klas

Les 1

Aan de hand van bovenstaande situatieschets en eigen gemaakte presentatie.

Instructie en voorbereiding

Les 1

a) Waar gaat het over? Zie hierboven

b) Hoeveel rollen? Zie hierboven

c) Situatiebeschrijving. Zie hierboven

d) Rol niet-spelende leerlingen: Zij mogen wel advies geven aan de sprekers tijdens het spel. Wanneer de sprekers het even niet weten of stil zijn, mogen zij ook van zich laten horen.

e) Voorbereiding voor de rollen. Geef hier genoeg tijd voor.

Spelen van het rollenspel

Les 2

Zet het lokaal in de juiste opstelling

Leg nogmaals de ‘regels van het spel’ uit.

Nabespreking

Les 2

Dit gaat specifiek over hoe het spel verliep. Voorbeeld startvragen:

• Hoe ging het?
• Voelde iedereen zich veilig om iets te zeggen?
• Welke woorden / taal zorgde voor een open sfeer? Welke voor een gesloten?
• Wat waren elementen die echt zorgden voor een dialoog?
• Welke elementen van een debat waren (evengoed) aanwezig?

Evaluatie

Les 2

De evaluatie gaat over de leerdoelen en gaan inhoudelijk over het thema. Voorbeeldvragen:

• Hoe voelde het om in de huid te kruipen van iemand anders?
• Kon jij je identificeren met de belangengroep die jij moest vertegenwoordigen?
• Wat vind je van het compromis dat is gesloten?
• Wat zorgt ervoor dat in een echte situatie het gesprek waarschijnlijk anders zou zijn gelopen?
• Wat is jouw eigen mening over dit soort gebruik van kerkgebouwen? Is jouw mening hierover veranderd of bijgesteld door het spelen van dit rollenspel?