De Blauwe Moskee in Nieuw-West wil als eerste islamitisch gebedshuis in Amsterdam met luidsprekers oproepen tot gebed. Mag dat?

1. WAT HOUDT DE VERSTERKTE GEBEDSOPROEP IN?

Het is een religieuze plicht in de islam om tot het gebed op te roepen. Dat dat versterkt gebeurt, is géén verplichting. In Turkije en Marokko is de versterkte gebedsoproep standaard. Deze bestaat uit het reciteren van een Arabische tekst vanaf een minaret, die luidt: ‘God is zeer groot. Ik belijd dat er geen god is behalve God. Ik belijd dat Mohammed de gezant van god is. Kom tot het gebed. Kom tot de redding (of: tot het goede). God is zeer groot. Er is geen god behalve God.’

2. WAT ZEGT DE NEDERLANDSE WET?

Artikel 10 van de Wet op de Openbare Manifestaties staat ‘oproepen tot het belijden van godsdienst’ toe. Daarmee wordt vooral gedoeld op de islamitische gebedsoproep, die wettelijk dezelfde status heeft als klokgelui voor kerkdiensten. Het artikel stelt: ‘De gemeenteraad is bevoegd regels te stellen met betrekking tot duur en geluidsniveau.’

Bij nieuwe moskeeën proberen gemeenten vaak afspraken te maken om versterkte oproepen te beperken. Zo mag het in Leerdam alleen op vrijdagmiddag, vier minuten. Ook zijn er vaak afspraken over het volume of beloven moskeebesturen af te zien van de openbare gebedsoproep, in reactie op bezwaar uit de buurt. Slechts op een enkele plaats, zoals de Utrechtse Ulumoskee, klinkt de oproep dagelijks.

3. IS DE VERSTERKTE GEBEDSOPROEP IN OPMARS?

In 2016 schatte politicoloog Roemer van Oordt dat 7 à 8 procent van de circa 475 moskeeën (33 tot 38) in Nederland op vrijdagmiddag een versterkte gebedsoproep doet. “Mijn persoonlijke inschatting is dat het geen halszaak voor moslims is,” aldus Van Oordt. Er lijkt wel sprake van een toename. Dat kan komen door een zelfbewustere houding bij een nieuwe generatie moskeebestuurders. Bovendien hebben steeds meer nieuwbouwmoskeeën minaretten, aldus Van Oordt. Vroeger zaten ze vaak in oude gebouwen, zonder toren waarvandaan de versterkte oproep effectief kan klinken.

4. IS HET OMSTREDEN?

Voor Geert Wilders staat de ‘imperialistische’ gebedsoproep voor ‘de islamisering van ons land’. Volgens SGP-leider Kees van der Staaij past de versterkte oproep niet bij ‘onze culturele gebruiken’ en wordt ‘Allahoe akbar’ soms geroepen door moslims die ‘mensen de keel afsnijden’. “Dan is een wat bescheidener manifestatie in de openbare ruimte alleszins redelijk.”

Maar ook lokale politici van partijen als PvdA, SP en VVD proberen de oproep aan banden te leggen. Soms belooft een moskee ervan af te zien om verzet van buurtbewoners te temperen. Vaak maken gemeenten afspraken om de oproep te beperken tot enkele minuten op vrijdag (bij het belangrijkste gebed van de week).

5. HOE IS HET IN AMSTERDAM GEREGELD?

Toenmalig VVD-wethouder Eric van der Burg nam vorig jaar in de erfpachtregeling voor de nog te voltooien Boven IJ-moskee een verbod op. “Als cultureel fenomeen vind ik het hier niet passend, voor klokgelui geldt dat juist wel.” Critici beschouwen de erfpachtregeling als een discutabele inbreuk op een grondrecht.

6. HOE ZIT HET ELDERS IN WEST-EUROPA?

In landen als Duitsland, Zweden en Groot-Brittannië zijn regelmatig conflicten en rechtszaken over versterkte oproepen, met vaak moeilijk voorspelbare uitkomsten. Soms prevaleert de vrijheid van godsdienst, andere keren wegen klachten over bijvoorbeeld geluidsoverlast zwaarder. Nederland neemt een tamelijk uitzonderlijke positie in, doordat de publieke gebedsoproep hier op nationaal wetgevingsniveau is beschermd.

Op z’n vroegst op vrijdag 8 november zal bij de Blauwe Moskee voor het eerst de versterkte Arabische oproep tot gebed klinken. Dat zei hoofdimam Yassin Elforkani zondag na een gemoedelijke buurtbijeenkomst in de moskee.

Het moskeebestuur had met spanning uitgezien naar de bijeenkomst, naar aanleiding van het vorige week door Elforkani gelanceerde plan om als eerste moskee in Amsterdam de gebedsoproep op vrijdag – bij het belangrijkste gebed van de week – via luidsprekers te laten klinken. Het idee kreeg bijval, maar ook veel afkeuring. Forum voor Democratie sprak van ‘opdringerig islamiseren’, terwijl andere moskeeën in de stad juist op een idee leken te worden gebracht.

De afgelopen dagen was er druk overleg tussen de Blauwe Moskee en de politie over de veiligheid rond de bijeenkomst. Voor de deur stonden zondag een paar agenten. Geen moment zag het ernaar uit dat ze in actie moesten komen; er viel geen onvertogen woord. De animo in de buurt was ook niet groot. Er waren ruim veertig mensen in de moskee.

De sessie begon met de azan, zoals de gebedsoproep heet. Met zijn rug naar de aanwezigen zingzegde Ayoub Elmansouri – met zijn 25 jaar (een van) de jongste imam(s) van Nederland – de tekst die de gelovigen oproept tot het gebed. Precies zoals hij dat zal doen als er buiten speakers zijn aangebracht. Elmansouri is een van de vier gebedsoproepers in de moskee in Nieuw-West, een taak waarvoor je de juiste stem en kennis van het Arabisch moet hebben.

Na de oproep gingen de aanwezigen in groepjes aan sta-tafeltjes in gesprek met bestuurders en vrijwilligers van de Blauwe Moskee. Sommigen waren alleen uit nieuwsgierigheid gekomen of vinden de versterkte oproep prima, anderen zijn bezorgd over bijvoorbeeld de mogelijke geluidsoverlast.

ALLAHOE AKBAR

“Eén keer in de week een paar minuten op vrijdagmiddag, daar heb ik geen moeite mee,” zei Nicole Schuit, die een paar straten verderop woont. “Toen het plan naar buiten kwam waren mensen bij in de buurt niet blij. ‘Oh, lawaai!’ riepen ze. Maar ik zie nu niemand van hen.”

Bij een ander tafeltje had een homoseksuele Amsterdammer vooral vragen over de positie van homoseksuele moslims. “In de islamitische gemeenschap worden die niet geaccepteerd, hoor ik vaak.”

Een buurtbewoonster vroeg zich af ze straks nog wel in bikini op haar balkon een glaasje wijn kan drinken. “Word ik dan gek bekeken?” Vrijwilligster Nadia verzekerde haar dat het moet kunnen. “Iedereen moet zichzelf kunnen zijn.”

Een buurtbewoner was er niet gerust op: “Het kan als een provocatie worden gezien.” Nadia legde hem ook uit dat de moskee geen vergunning hoeft aan te vragen voor de versterkte oproep. “We mogen het gewoon doen. We willen het normaliseren,” herhaalde ze woorden van Elforkani van vorige week. “Zodat mensen prettige associaties krijgen bij ‘Allahoe akbar’. Ik vind het verschrikkelijk dat mensen het met iets ergs associëren.”

Een andere bezoekster vertelde dat ze op straat de neiging heeft naar de grond te kijken als de mannelijke moskeegangers op vrijdagmiddag huiswaarts keren. “Dan denk ik: ze willen niet dat ik ze aankijk.”

In een hoekje van het pand lachte een mevrouw toen ze erachter kwam dat de oproep straks via speakers zal zijn te horen die bevestigd zijn aan het gebouw. “Ik dacht dat er een auto met luidsprekers door de buurt zou rijden.”

EEN VOORBEELD VOOR NEDERLAND

Na dik een halfuur vroeg moskeebestuurder Nancy Berk of iemand behoefte had centraal iets te zeggen of te vragen. Dat was niet het geval. Hoofdimam Elforkani sloot af. “Doe ’ns effe gezond. Doe normaal!” zei hij over de volgens hem soms opgewonden reacties op het plan. Hij was tevreden over het kalme verloop van de middag. “Ik denk dat we een voorbeeld zijn voor Nederland.”

Na afloop vertelde hij dat op z’n vroegst over een krappe drie weken de versterkte oproep zal klinken. “Maar het kan ook langer duren. We gaan het geluid laten testen door een extern bureau, zodat we binnen de toegestane normen blijven.”

Burgemeester Femke Halsema vindt de versterkte oproep tot gebed, zoals de Blauwe Moskee die wil laten klinken in Slotervaart, onnodig en gedateerd.

Het mag, de oproep tot gebed is beschermd door de grondwet, benadrukte Halsema dinsdagvond. Maar zij wil wel in gesprek met hoofdimam Yassin Elforkani over de kwestie. “Bij bijna alle fracties in de gemeenteraad bespeur ik een zeker gebrek aan enthousiasme voor dit plan en dat deel ik,” zei de burgemeester in een eerste reactie.

Enkele weken geleden maakte de Blauwe Moskee bekend dat het, als eerste moskee in Amsterdam, de oproep tot gebed op vrijdagmiddagen via luidsprekers wil laten klinken in de buurt. Dit is gebruikelijk in enkele tientallen andere gemeenten, maar in Amsterdam gebeurt het tot op heden nog niet.

Volgens hoofdimam Yassin Elforkani is het belangrijk dat Amsterdammers gaan wennen aan de uitingsvormen van de islam, hij wil de angstige associaties bij ‘allah oe akbahr’ wegnemen door de spreuk vaker te laten horen.

IN HET NEDERLANDS

Halsema erkent dat veel Amsterdammers gemengde gevoelens hebben bij de spreuk, maar vindt de oplossing van Elforkani niet optimaal. “Door verreweg de meeste moslims is deze oproep vreedzaam bedoeld. Maar als je er de islam mee wil normaliseren; doe het dan in het Nederlands, dat lijkt mij logischer.”

Volgens Halsema is het door apps op de mobiele telefoon al lang niet meer nodig om de gebedsoproep versterkt uit te zenden.

Stadsdeel Nieuw-West bekijkt nu of er genoeg geluisterd wordt naar omwonenden en overlegt daarover met het moskeebestuur. Maar Elforkani kan sowieso een uitnodiging verwachten om zijn plannen toe te lichten aan de burgemeester, beloofde Halsema aan de gemeenteraad.

BEPERKINGEN

De burgemeester erkende dat zij het luiden van klokken en de gebedsoproep gevoelsmatig verschillende dingen vindt, maar zei ook dat de grondwet dit onderscheid niet maakt. Zij waarschuwde de gemeenteraad daarom ook om de Blauwe Moskee niet meteen beperkingen op te leggen bij het laten horen van de gebedsoproep.

“We kunnen beperkingen stellen aan duur en geluidsniveau van de versterkte oproep, maar dat moeten die gelden voor alle religieuze uitingen in de stad. Dan geldt het ook voor de Westertoren en gebeier willen we volgens mij niet beperken.”